Page 12 - Ndjenja e kohës

10 Ndjenja e kohës

Piccioni. Udhëtimi në Itali dhe qëndrimi në Shtëpinë e Përkthimeve
të Romës më ndihmoi të shikoja edhe njëherë Romën, tashmë me
sytë e Ungaretti-t, por ndonëse ai e percepton qytetin e përjetshëm
si një ndjenjë boshllëku, unë e ndiej të mbushur me poezinë e tij
teksa “e hirta lodron kudo mbi katedrale”.
Problemet e hasura në përkthim janë të shumta: vargjet
hermetike, lakonizmi dhe mendimi i koncentruar në shumë
pak fjalë, vargje të rregullta për nga metrika, vargje të errëta,
vargje polisemantike, vargje të shkëputura nga njëri-tjetri nga
hapësira të mëdha dhe boshe mes strofave, përdorimi origjinal i
analogjisë, aliteracioni i hasur në shumë poezi. Dhe në gjithë këto
dilema, ajo që mbetet më kryesorja është humbja. Përkthyesit
i duhet të bëjë një zgjedhje të vështirë mes humbjes në kuptim
dhe humbjes në muzikalitet. Ndonëse poezia e Ungaretti-t nuk
ka rima dhe në këtë kuptim është më e thjeshtë, në pamje të
parë, po t’i heqim muzikalitetin, ritmin e brendshëm, melodinë
të cilën Ungaretti e përpunonte me vesh, kushedi se sa herë, në
gjithë ripunimet që u ka bërë poezive, do të thotë t’u heqësh
shpirtin vargjeve.
Por për mua, kusht i pakthyeshëm është besnikëria ndaj
kuptimit, ndaj duke mos hequr dorë nga ky qëllim i parë, jam
përpjekur që, atje ku ka qenë e mundur, të sjell dhe të riprodhoj
muzikalitetin e vargut të tij, sigurisht jo me të njëjtat nota, sepse
transpozimi i gjuhëve e bën të pamundur këtë gjë.
Një prej figurave retorike më të përdorura nga Ungaretti është
aliteracioni. Këto janë disa raste fatlume, kur mendoj se, pas shumë
e shumë variantesh, kam arritur të ruaj muzikalitetin e vargut,
qoftë edhe pjesërisht.