“Psikiatri” është një novelë klasike e letërsisë braziliane, shkruar nga Machado de Assis dhe botuar për herë të parë më 1882. Psikiatri i shquar Simon Bakamarte vendos të lërë Portugalinë, ku e priste një karrierë e ndritur, për t’u kthyer në vendlindje e për t’iu futur kërkimeve më origjinale në fushën e re të psikologjisë. Në krye, ngjan se qëllimi i tij i vetëm është përparimi i shkencës në mënyrë që të kurorëzojë veten dhe qytezën e tij “me kurora dafinash që s’vyshken”. Me ndihmën e Këshillit komunal të Itaguaisë, arrin të ngrejë një çmendinë të quajtur “Shtëpia e gjelbër” dhe dalëngadalë arrin të mbyllë atje të marrë e të shëndoshë mendërisht. Gjithsekush do të pyesë veten “Kush është i çmendur, tekefundit”? Ajo që vijon më pas është një histori tejet befasuese, që ngre çështjen mes devijimit dhe normalitetit, çmendurisë dhe arsyes. Simon Bakamarte, duke parë se të sëmurët mendorë ishin të anashkaluar nga e gjithë shoqëria, përpiqet të zbulojë etiologjinë dhe mënyrën më efikase të trajtimit të sëmundjeve mendore. Ai paraqet dy hipoteza. E para, se ka shumë më shumë të çmendur sesa mendohet dhe tjetra, se çmenduri është çfarëdo çekuilibri i aftësive mendore.Pas studimeve të shumta, për të mos përmendur protestat e itaguaianëve, sepse fjalët e popullit të pashkolluar nuk e zmbrapsin nga parimet e tij, Bakamarte arrin të kuptojë se hipotezat e tij janë të gabuara, dhe se me gjasë, çmenduri është ekuilibri i aftësive mendore dhe jo çekuilibri. Në këtë novelë, përmes një satire tragjikomike, Machado de Assis parashikon se çfarë ndodh me ata që përpiqen të deshifrojnë misteret e universit – në këtë rast, të universit njëkilogramësh brenda kafkës sonë, trurit, përmes shkencës, duke anashkaluar aspektin hyjnor. Në të rrëfehet dilema e vjetër sa vetë njerëzimi: çfarë është, në të vërtetë, çmenduria?